Ordo Iuris przeciwko dyskryminacji mężczyzn przy przyznawaniu funduszy europejskich

Adobe Stock

• Instytut Ordo Iuris przedstawił Komitetowi Monitorującemu program Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021-2027 (KMFENG) stanowisko, w którym sprzeciwił się wprowadzeniu dyskryminującemu mężczyzn kryterium oceny projektów.

• Zgodnie z propozycją Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, jednym z czynników decydujących o przyznaniu funduszy dla danego projektu, miałby być „udział procentowy kobiet jako liderek zespołów badawczych”.

• Instytut zaprotestował przeciw wprowadzaniu tego kryterium w trakcie spotkania KMFENG, w którego pracach uczestniczy i przesłał do Komitetu pisemną propozycję usunięcia kryterium, wraz z uzasadnieniem.

W ramach przyznawanych funduszy europejskich, funkcjonuje Program Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021-2027, nadzorowany przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej. Do jego koordynacji powołany jest Komitet Monitorujący Program FENG, w pracach którego uczestniczy Instytut Ordo Iuris.

Korzystając z doświadczeń z ubiegłych lat, instytucje przyjmujące wnioski zaproponowały zmiany w kryteriach oceny kandydatów. Jedną z nich była Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej prowadząca w ramach priorytetu 2. „Środowisko sprzyjające innowacjom”, działanie „2.3 Team Net” finansujące „Wsparcie współpracy najlepszych zespołów badawczych w wybranych obszarach strategicznych”.

Fundacja zaproponowała wprowadzenie zmian w „kryteriach rozstrzygających”, które będą miały zastosowanie w przypadku równej ilości punktów zdobytych przez różne projekty. Zaproponowano „Dodatkowe kryterium: Zaangażowanie kobiet jako liderek zespołów badawczych. W przypadku, gdy kryteria rozstrzygające 1 i 2 nie są wystarczające do określenie kolejności projektów na liście rankingowej, kolejność w odniesieniu do projektów z jednakową liczbą punktów ustala się według udziału procentowego kobiet jako liderek zespołów badawczych”.

Ordo Iuris zwrócił uczestnikom spotkania Komitetu uwagę, że pomimo tego, iż program ocenia, czy wnioskodawcy przestrzegają zasady niedyskryminacji, sam wprowadza kryterium dyskryminujące ze względu na płeć. 

Uzasadnieniem tego dyskryminującego kryterium ma być wymaganie zawarte w dokumentach stanowiących „Podstawę do realizacji zasad równościowych”:

 „Zasada równości szans kobiet i mężczyzn oznacza wdrożenie działań (rozwiązań), które wpłyną na wyrównanie szans płci będącej w gorszym położeniu oraz stworzenie takich mechanizmów, aby w trakcie realizacji projektu na żadnym etapie nie dochodziło do dyskryminacji i wykluczenia ze względu na płeć. Oznacza to, że kobietom i mężczyznom przypisuje się taką samą wartość społeczną, równe prawa i obowiązki oraz zapewnia się im równy dostęp do korzystania z zasobów (np. środki finansowe, szanse rozwoju). Zasada ta ma gwarantować również możliwość wyboru drogi życiowej bez ograniczeń wynikających ze stereotypów płci. Zasady równościowe muszą być przestrzegane na każdym etapie realizacji programu FENG, tj. podczas przygotowywania, wdrażania, monitorowania, sprawozdawczości, ewaluacji, informacji i promocji oraz kontroli. Oznacza to, że realizacja każdego projektu musi być zgodna z tymi zasadami.

Projekt musi uwzględniać:

• działania antydyskryminacyjne zapewniające możliwość korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności na zasadzie równości z innymi osobami, z uwzględnieniem przesłanek, tj. płeć, rasa, w tym kolor skóry oraz cechy genetyczne, pochodzenie etniczne, w tym język, przynależność do mniejszości narodowej, urodzenie oraz pochodzenie społeczne, majątek, religię, światopogląd, w tym przekonań, poglądów politycznych lub wszelkich innych poglądów, niepełnosprawność, wiek, orientację seksualną, dostępność,
• koncepcję uniwersalnego projektowania (o ile dotyczy),
• wyrównywanie szans płci będącej w gorszym położeniu”.

W przekazanym Komitetowi komentarzu Instytut podkreślił, że kryterium to może istotnie naruszać konstytucyjną gwarancję równości wobec prawa określoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji, a także wyrażony w jego ust. 2 zakaz dyskryminacji z jakiegokolwiek powodu. Kryterium bowiem uprzywilejowuje projekty, w których udział procentowy kobiet jako liderek zespołów badawczych jest większy, a tym samym dokonuje zróżnicowania wyłącznie na podstawie płci.

Instytut Ordo Iuris wskazał, że zasada równości wobec prawa stanowi jeden z najistotniejszych elementów europejskiej kultury prawnej. Wymaga ona zachowania równości zarówno na płaszczyźnie stanowienia, jak i stosowania prawa. Ponadto, mając na uwadze statystyki dotyczące udziału obu płci w obszarze rozwoju nauki i świata akademickiego, trudno uznać, iż uzasadniona jest dyskryminacja mężczyzn ze względu na ich płeć w projektach o charakterze badawczym i naukowym, zwłaszcza w Polsce.

Jak wynika z raportu Women in Science, w 2022 roku w Polsce zatrudnionych było 94,6 tys. nauczycieli akademickich. Udział kobiet w tej grupie wyniósł 48,4%. W przypadku stopnia doktora, udział kobiet przekracza 50%, natomiast wśród profesorów dominują mężczyźni. Powody tego stanu rzeczy mogą być bardzo różne. Niemniej, udział kobiet wśród nauczycieli akademickich czy ich przewaga wśród osób ze stopniem doktora wskazuje, że wątpliwa jest konieczność i proporcjonalność zastosowania w tym projekcie kryterium dyskryminacyjnego wobec mężczyzn i uprzywilejowania sytuacji kobiet. Co również istotne, Polska ma najwyższy w Europie odsetek kobiet w branży naukowej i technologicznej, który wynosi 41%.

Ponadto „dyskryminacja pozytywna”, choć mająca na celu wyrównanie szans grup niedoreprezentowanych, w kontekście programów badawczych może prowadzić do kilku istotnych problemów:

1. Podważenie kryterium merytorycznego    
   Badania naukowe wymagają najwyższego poziomu kompetencji i innowacyjności. Preferencyjne traktowanie kandydatów ze względu na cechy niezwiązane z ich dorobkiem naukowym może obniżać jakość zespołów badawczych i ich wyników.
2. Brak realnego rozwiązania problemu nierówności
   Zamiast eliminować przyczyny nierówności w dostępie do nauki (np. edukacyjne czy ekonomiczne bariery na wcześniejszych etapach), dyskryminacja pozytywna działa tylko na poziomie rekrutacji, co jest rozwiązaniem doraźnym i nieskutecznym w dłuższej perspektywie.
3. Zagrożenie dla obiektywizmu i wiarygodności badań       
   Nauka powinna opierać się na rzetelności, obiektywizmie i doskonałości akademickiej. Wprowadzanie preferencji może podważać zaufanie do badań oraz ich wyników, jeśli pojawi się podejrzenie, że niektórzy naukowcy zostali wybrani na podstawie pozamerytorycznych kryteriów.

Podsumowując, Instytut stwierdził, że zamiast stosować „dyskryminację pozytywną”, lepszym rozwiązaniem jest usuwanie rzeczywistych barier w dostępie do edukacji i nauki oraz wspieranie równości szans na wcześniejszych etapach kariery akademickiej.